80 lat temu powstała Armia Krajowa

80 lat temu, 14 lutego 1942 roku, Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski wydał rozkaz o przekształceniu Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową. Utworzona 80 lat temu AK jest uważana za największe i najlepiej zorganizowane podziemne wojsko działające  w okupowanej Europie.

Korzenie Armii Krajowej sięgają zawiązanej w nocy z 26 na 27 września 1939 r. przez grupę wyższych oficerów z gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim, przy współudziale prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, konspiracyjnej organizacji Służba Zwycięstwu Polski. Stała się ona zalążkiem rozbudowanego potem Polskiego Państwa Podziemnego. Utworzona 27 września 1939 r. SZP została przekształcona najpierw w 1940 r. w Związek Walki Zbrojnej, a następnie rozkazem Naczelnego Wodza w Armię Krajową. Decyzja o powstaniu AK była podyktowana koniecznością scalenia polskich konspiracyjnych oddziałów zbrojnych i podporządkowania ich rządowi RP w Londynie. W skład AK weszło ok. 200 organizacji wojskowych, zarówno spod okupacji niemieckiej, jak i sowieckiej.

AK była konspiracyjną organizacją wojskową stanowiącą integralną część Sił Zbrojnych RP. Podlegała Naczelnemu Wodzowi i Rządowi Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie. W zamierzeniach rządu miała być organizacją ogólnonarodową, ponadpartyjną, a jej Komendant Główny jedynym, upełnomocnionym przez rząd dowódcą krajowej siły zbrojnej. Głównym zadaniem AK było prowadzenie walki o odzyskanie niepodległości przez organizowanie i prowadzenie samoobrony i przygotowanie armii podziemnej na czas powstania, które miało wybuchnąć na ziemiach polskich w okresie militarnego załamania Niemiec.

Kolejnymi dowódcami AK byli generałowie:

• Stefan Rowecki ps. Grot (do 30 czerwca 1943 r.)
• Tadeusz Komorowski ps. Bór (do 2 października 1944 r.)
• Leopold Okulicki ps. Niedźwiadek (do 19 stycznia 1945 r.)

Komendant Główny AK podlegał Naczelnemu Wodzowi Polskich Sił Zbrojnych.

Na początku 1944 r. Komendzie Głównej AK podlegały cztery obszary i osiem samodzielnych okręgów.

Jednym z nich był Podokręg Rzeszów AK –  w Okręgu Kraków AK.

Organizatorem Podokręgu Rzeszów AK był pułkownik Kazimierz Putek ps. „Zworny”, w marcu 1943 został powołany na stanowisko komendanta podokręgu. W czasie „Burzy” dowodził całością działań zbrojnych na terenie Rzeszowszczyzny.

Podokręgowi Rzeszów AK, podlegały od 1943 Inspektoraty Rejonowe:

• Jasło, Obwód Jasło AK
• Krosno OP-15
• Sanok OP-23
• Przemyśl
• Rzeszów
• Tarnobrzeg
• Mielec

Obwód AK Nisko – Stalowa Wola (krypt. „Naleśnik”, „Niwa”)

Komendanci Obwodu:

• kpt. Kazimierz Pilat „Zaremba” (1940 – 9 III 1944)
• ppor. Ryszard Śliżyński „Skowron”, „Bystry” (III 1944 – 5 IV 1944)
• kpt. Bolesław Rudziński „Selim”, „Irka” (5 IV 1944 – VII 1944)
• ppor. Antoni Cwen „Ryś”, „Roman” (VII 1944 – X 1944)
• kpt. Antoni Kislinger „Korab”, „Krzem” (X 1944 – XI 1944)
• kpt. Władysław Kwarciany „Świerszcz” (29 XI 1944 – 1945)

Oficerowie dywersji:

• pchor. Stanisław Bełżyński „Kret”  (koniec 1943)
• por. Stanisław Sołtys „Wójt” (XII 1943 – III 1944)
• pchor. Stanisław Bełżyński „Kret” (III 1944 – 18 V 1944)
• Stanisław Krzemiński „Stan” i ppor. Tadeusz Socha „Karol”.

Placówki Obwodu AK Nisko:

• Placówka Rozwadów „ Wilcze Łyko”, „152”
• Placówka Stalowa Wola “ 154”
• Placówka Nisko „ 156”
• Placówka Rudnik „Regina”, „158”
• Placówka Jeżowe „ 160”.

Obwód AK Nisko –Stalowa Wola dysponował 1.600 żołnierzami i odtwarzał III batalion 3 pp AK dowodzony przez chor. Antoni Cwen „Ryś”. Na czas akcji „Burza” Obwód wystawił trzy plutony, jedną drużynę oraz resztki oddziału partyzanckiego OP-33. Kulminacją wysiłku zbrojnego AK było Powstanie Warszawskie. Po jego klęsce jednostki AK na terenach zajętych przez Armię Czerwoną zostały zdemobilizowane. 19 stycznia 1945 r. Komendant Główny gen. Leopold Okulicki wydał rozkaz o rozwiązaniu AK.

Wobec represji sowieckich i polskich służb bezpieczeństwa nie wszystkie oddziały AK podporządkowały się rozkazowi o demobilizacji. Powstały nowe organizacje konspiracyjne m.in. Ruch Oporu Armii Krajowej i Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”. Żołnierze AK byli prześladowani przez władze komunistyczne, zwłaszcza w okresie stalinizmu, wielu z nich skazano na karę śmierci lub wieloletniego więzienia.