85 lat temu rodziła się Stalowa Wola

85 lat temu 20 marca 1937 r. rozpoczęto budowę Zakładów Południowych
i przyfabrycznego osiedla. Tak rodziła się Stalowa Wola

5 lutego 1937 roku ówczesny wicepremier i minister skarbu Eugeniusz Kwiatkowski na posiedzeniu Komisji Budżetowej Sejmu przedstawił plan budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego, który był największym przedsięwzięciem przemysłowym II Rzeczpospolitej.

Jednym z punktów planu budowy COP były umiejscowione we wsi Pława zbrojeniowe Zakłady Południowe. Pierwsze sosny pod budowę Zakładów Południowych i przyfabrycznego osiedla ścięto 20 marca 1937 r.

            Budowa COP-u jest to stalowa wola narodu polskiego wybicia się na nowoczesność. Ta swą nazwę zawdzięcza słowom gen. Tadeusza Kasprzyckiego, który połączył ambitne plany ministra Kwiatkowskiego ze „stalową wolą” Polaków chcących żyć w nowoczesnym państwie.

Budowa huty w Stalowej Woli trwała 625 dni. Równolegle powstawało miasto, z całą infrastrukturą: domami dla robotników i inżynierów, drogami, terenami rekreacyjnymi i zapleczem edukacyjnym. Ludzie zarabiali tu świetnie, a organizacja i tempo pracy było iście amerykańskie. Tak potrafiła budować II Rzeczpospolita. Warto sięgnąć po „Sztafetę” Wańkowicza, który streścił stalowowolskie tempo wyjątkowo malowniczo:

„7 kwietnia 1938 r. została ostrzelana pierwsza armata na strzelnicy zakładowej.

5 września 1938 r. została wytopiona pierwsza stal szlachetna w piecu wielkiej częstotliwości.

Kuźnię wykończono w 285 dni, walcownię w 400 dni, narzędziownię w 215 dni, gimnazjum i szkołę powszechną w 130 dni…

Nie należy kręcić nosem, jeśli poczną się tu rodzić dzieci w trzy miesiące po ślubie. Bo to Stalowa Wola. Stalowa Wola jest w dwudziestym miesiącu budowy i uruchomienia i ma ukończone budowle w 98%.”.

Tworzenie osiedla rozpoczęło się od wzniesienia sześciu skanalizowanych i wyposażonych w dostęp do bieżącej wody baraków mieszkalnych. W jednym z nich ulokowano stołówkę. Planowano, że w osiedlu zamieszka początkowo 20 tysięcy lokatorów, a perspektywicznie nawet 50 tysięcy. Uruchomiono także elektrownię, otwarto Prywatną Szkołę Dokształcającą Zawodową i Prywatne Trzyletnie Gimnazjum Mechaniczne. Planowano również otworzyć szpital i zbudować port na Sanie.

Zakłady Południowe otwarto na przełomie lutego i marca 1939 r. Z uroczystym oddaniem do użytku czekano do czerwca – 14 dnia tego miesiąca Stalową Wolę odwiedził patron COP-u prezydent Ignacy Mościcki. Zwiedził hutę oraz część zbrojeniową ZP (zwaną mechaniczną), obejrzał wytop stali, poznał program produkcji, asystował poświęceniu sztandaru zakładów dokonanemu przez sufragana z Przemyśla bp. Franciszka Bardę – i wziął udział w przyjęciu, zorganizowanym dla wszystkich pracowników oraz ich rodzin na stadionie sportowym.

Nazwa Stalowa Wola nabrała oficjalnego charakteru dopiero w 1938 r., kiedy ówczesny minister spraw wewnętrznych a zarazem premier polskiego rządu – Felicjan Sławoj-Składkowski wydał 31 stycznia zarządzenie, z mocy którego „Osiedlu dla pracowników umysłowych i fizycznych Zakładów Południowych łącznie z całym terenem fabrycznym tych Zakładów, położonem w obrębie gromady Pławo, gminy Nisko, w powiecie niżańskim, województwie lwowskim nadaje się nazwę „Stalowa Wola”.

Nie było to tożsame z awansowaniem do rangi miasta – na taki akt Stalowa Wola musiała czekać do 1 kwietnia 1945 r.